CHỐNG LÃO HÓA NÊN CHĂNG TỪ KHI CÒN THANH XUÂN
Bs Nhuyễn Kim Phong
Nhắc đến lão hóa, chống lão hóa thường được liên tưởng, nghĩ đó là việc của người già hoặc ít ra cũng ở người từ lứa tuổi trung niên trở lên. Sinh lão bệnh tử đã thành quy luật của tạo hóa vậy có thể thực hiện giấc mơ cải lão hoàn đồng được không. Chắc chắn là không. Cho nên chống lão hóa thực ra chỉ hy vọng làm chậm lại quá trình không ai mong muốn này. Tuy chỉ có thể làm chậm lão hóa nhưng đem lại lợi ích lớn lao. Chống lão hóa thành công tạo được cuộc sống vui, sống khỏe hàng ngày, giảm bệnh tật, tăng chất lượng cuộc sống; về lâu dài góp phần làm tăng tuổi thọ. Tại các nước tiên tiến như Nhật Bản, các kiến thức về sự lão hóa được phổ biến rộng rãi cho người dân. Biện pháp này đã góp phần giúp cho tuổi thọ của người Nhật kéo dài đến 86 tuổi. Ở Hàn Quốc, các biện pháp chống lão hóa như: dùng nhân sâm, linh chi; tăng dinh dưỡng, thuốc bổ dưỡng, thể dục, hạn chế các yếu tố gây ra lão hóa… được phổ cập cho người dân và đã giúp kéo dài tuổi thọ đến 78,5 tuổi. Ở Việt Nam, lão hóa là một trong những vấn đề đang rất được quan tâm, tuy nhiên tài liệu và thông tin về lão hóa còn chưa đủ rộng.
Hiện nay đời sống nước ta chưa cao nhưng khoảng cách tuổi thọ những người cùng hoàn cảnh sống, mất đi do tuổi già nhiều khi khác nhau mười, hai mươi năm và có thể hơn thế nữa; chắc một phần đáng kể do cách giữ gìn sức khỏe, hiểu và chống lão hóa khác nhau
Sinh trưởng, phát triển và lão hóa, thoái hóa là hai mặt của cuộc sống. Từ khi sinh ra từng tế bào nói riêng, toàn cơ thể nói chung luôn đồng hành hai quá trình này. Khi còn trẻ, lúc khỏe mạnh, quá trình sinh trưởng phát triển chiếm ưu thế. Khi ốm yếu về già quá trình thoái hóa, lão hóa nổi trội.
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến lão hóa . Đáng chú ý là do di truyền và sự hình thành, hoạt động của các gốc tự do
Lão hóa luôn song hành với sinh trưởng , phát triển nên chống lão hóa ( để trẻ khỏe lâu ) cần được thực hiện ngay từ khi còn tuổi thanh xuân
– Di truyền do các gen trong cấu tạo tế bào quyết định. Các gen này hình thành trật tự: sinh ra, phát triển nhân lên, thoái hóa mất đi của tế bào và tiến trình “ sinh lão bệnh tử “ của con người. Trình tự này không chụi tác động của môi trường. Cho đến nay và chắc rằng mãi mãi con người cũng không thể làm thay đổi được quy luật này của tạo hóa. Có chăng khi kỹ nghệ gen phát triển có thể làm nhanh ,chậm giai đoạn nào đó của tiến trình hoặc có thể làm thay đổi mã di truyền của một số gen, tế bào nào đó chứ không thể làm thay đổi đặc tính di truyền của toàn cơ thể. Mà chắc rằng cũng không ai có thể biết chính xác có bao nhiêu loại tế bào ,bao nhiêu mã di truyền trong cơ thể ta.
– Tác động của các gốc tự do. Các phản ứng sinh hóa bên trong tế bào tạo ra các gốc tự do. Thực chất gốc tự do là một nguyên tử, nhóm nguyên tử “không ổn định” (có điện tử tự do ), sẵn sàng bám vào các phân tử quanh nó (để trở thành ổn định). Các gốc tự do là nguyên nhân chính gây xáo trộn hoạt động của các ty lạp thể. Các đại phân tử sinh học như protein cấu trúc hay DNA có thể bị tổn thương, bị phá vỡ mạch đa phân, tạo liên kết chéo giữa các polymer sinh học, hay gắn các gốc hóa học lạ vào phân tử sinh học gây đột biến bên trong các tế bào. Nói cách khác các gốc tự do là nguyên nhân gây hủy hoại, lão hóa ở cấp tế bào. Nó làm tế bào già đi và gây ra các bệnh lý tim mạch, viêm khớp, bệnh dạ dày- ruột, đục thủy tinh thể, thoái hóa võng mạc, bệnh phổi, tiểu đường, ung thư, sa sút trí tuệ, parkinson, suy giảm hệ thống miễn dịch … Gốc tự do sinh ra do chính hoạt động sống của mỗi tế bào và do tác động của môi trường sống (tia phóng xạ, các bức xạ có năng lượng cao, tia tử ngoại, bụi, các chất độc). Thông thường, chúng được sinh ra với lượng rất nhỏ và bị phá hủy ngay bởi các hệ thống chống gốc tự do của cơ thể. Nhưng khi hệ thống bảo vệ này bị quá tải hay rối loạn do tâm lý căng thẳng , đặc biệt khi cơ thể thiếu oxy (do môi trường ô nhiễm, bệnh lý đường hô hấp , hệ tuần hoàn …) làm các phản ứng sinh hóa , chuyển hóa trong cơ thể rối loạn, không thực hiện được hoàn toàn. Quá trình lão hóa và các bệnh lý sẽ tiến triển rất nhanh. Một trong những tác hại dễ thấy của gôc tự do trên da. Da mềm mại nhờ chất tạo keo. Các phân tử của chất tạo keo collagen (vốn đứng riêng rẽ với nhau) khi bị các gốc tự do dán vào nhau, gây nên những “liên kết chéo”. Cấu trúc căn bản của collagen bị xáo trộn. Mặt khác các tế bào của mô liên kết có chức năng tạo ra và bảo dưỡng các phân tử collagen cũng bị các gốc tự do làm hư hại… Collagen được sinh ra ít đi lại bị dính vào nhau làm da mất dần tính đàn hồi. Các vết nhăn xuất hiện. Tuổi tác như nhiều lên
Như vậy các gốc tự do giữ vai trò quan trọng trong cơ chế tiến trình lão hóa của cơ thể. Và điều quan trọng đây cũng là khâu con người có thể tác động hiệu quả vào quá trình này. Khoa học, y học đã tìm ra nhiều yếu tố gây nên tăng các gốc tự do trong cơ thể từ bên ngoài như: tia xạ, bức xạ, tia tử ngoại, các chất độc từ môi trường ô nhiễm v. v. . , nhưng rối loạn các chuyển hóa bên trong cơ thể vẫn là yếu tố chính, quan trọng. Vì thực ra tác hại của các yếu tố bên ngoài cũng chủ yếu là làm tổn thương, phá hủy cấu trúc, tổn hại chức năng, gây rối loạn chuyển hóa các chất nội môi; từ đó sinh ra các gốc tự do .
Nhìn bên ngoài cơ thể ta hình như không thay đổi nhưng về sinh hóa có thể coi cơ thể là hệ thống các “ nhà máy hóa chất tổng hợp “ sôi động, nhịp nhàng hoạt động liên tục với các chất súc tác là các sinh tố, nội tiết tố, các men … Và oxy là nguyên liệu cần thiết bậc nhất để các nhà máy này tạo ra được các sản phẩm cuối cùng, không dừng lại ở các chất trung gian, các gốc tự do. Phần lớn các gốc tự do sinh ra và cũng được hóa giải chủ yếu từ các “ nhà máy hóa chất tổng hợp “ này. Cũng cần nói rõ các gốc tự do cũng có vai trò sinh học quan trọng. Các phần tử này chỉ gây hại, làm tăng quá trình lão hóa khi vượt quá giới hạn sinh lý do sản sinh ra nhiều hay hệ thống hóa giải chúng làm việc kém hiệu quả. Như vậy để làm giảm tốc độ lão hóa biện pháp khả thi và có thể quan trọng nhất là hạn chế các gốc tư do sinh ra nhiều và tăng cường hóa giải các phần tử không mong muốn này khi cần – khi quá giới hạn sinh lý
Đã có nhiều lời khuyên về cách làm giảm tốc độ lão hóa, phòng và chống các gốc tự do:
– Hạn chế các tác nhân độc hại từ môi trường, đồ ăn, thức uống. Trong điều kiện môi trường bị ô nhiễm nhiều; thức ăn, uống không sạch phổ biến thì tránh các tác nhân độc hại thật khó. Nhưng nếu chú ý vẫn có thể hạn chế được nhiều. Việc có thể chủ động là không nên tự đầu độc mình bằng các thức uống có cồn, rượu bia nhiều. Đặc biệt nên tránh xa thuốc lá vì trong khói thuốc lá có oxyt các bon là chất không chỉ gây độc trước mắt mà về lâu dài cũng là tác nhân gây lão hóa mạnh không chỉ cho bản thân mà cả người bên cạnh . Dùng các biện pháp bảo hộ khi làm viếc, tiếp súc với nguồn bức xạ. Che nắng, dùng kem chống nắng thường chỉ được chị em thực hiện. Thực ra nam giới, ngay cả người già cũng cần thiết và bổ ích
– Giữ cho cơ thể khỏe mạnh, năng tập thể dục thể thao, chữa bệnh kịp thời, tránh căng thẳng, tạo giấc ngủ ngon, đảm bảo chế độ dinh dưỡng cần thiết theo lứa tuổi. Không để cơ thể thiếu nhưng cũng không nên thừa các chất dinh dưỡng. Đưa vào đúng những chất cơ thể cần thiết đặc biệt là oxy giúp cho các bộ máy của cơ thể làm việc vừa sức . Từng cơ quan sẽ bền hơn, cơ thể sẽ thọ hơn.
– Chống lão thực ra không phải là lĩnh vực riêng biệt. Các biện pháp làm giảm lão hóa tuy có những điểm nhấn mạnh, đặc thù nhưng nhìn chung là các biện pháp bảo vệ tăng cường sức khỏe. Lão hóa là quá trình có tính tích lũy. Các biểu hiện của lão hóa hình thành từ từ, bền vững khó đảo ngược là hệ quả của quá trình bảo vệ sức khỏe lâu dài. Nói cách khác chống lão hóa không chỉ để hưởng kết quả khi lên tới đỉnh núi mà cũng là cách làm sức khỏe tốt hơn, đẹp hơn, nâng cao chất lượng cuộc sống, kéo dài tuổi xuân trong quá trình … leo núi. Không nên để các biểu hiện lão hóa hình thành mới tìm cách xóa đi. Chống lão hóa nên chăng cần được quan tâm thực hiện tốt từ khi còn tuổi thanh xuân.
Tài liệu tham khảo:
